गजानन सोमाणी • एडिटर इन चीफ : बिहारचे मुख्यमंत्री नितीशकुमार यांनी भाजपच्या नेतृत्वाखालील एनडीए मध्ये प्रवेश केल्याने २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीत मोदींच्या विरोधात उभ्या असलेल्या इंडियाला मोठा धक्का बसला आहे.खास म्हणजे काँग्रेस नेते राहुल गांधी यांची ‘भारत जोडो न्याय यात्रा’ बंगालच्या सीमेला लागून असलेल्या किशनगंज मार्गे बिहारमध्ये दाखल होत असताना नितीश कुमारांनी हे पाऊल उचलले आहे. कदाचित भाजपच्या रणनीतीकारांनी एनडीएला अधिक फायदा मिळवून देण्यासाठी नितीशच्या प्रवेशाचा दिवस ठरवला असावा. यामुळे ‘भारत’ आघाडीला मानसिक किनार मिळेल.
अयोध्येतील राम मंदिराच्या अभिषेकने पंतप्रधान नरेंद्र मोदींना तिसऱ्यांदा सत्तेत येण्यासाठी उत्तर भारतात जबरदस्त वातावरण निर्माण झाल्याचा भाजपचा अंदाज आहे.नितीश कुमार ऑगस्ट 2022 मध्ये महाआघाडीत सामील झाल्यामुळे बिहारमध्ये भाजपला असुरक्षित वाटत होते. राष्ट्रीय जनता दल हा बिहारमध्ये ७९ विधानसभा जागांसह सर्वात मोठा पक्ष आहे. त्याचे नेते लालू प्रसाद यादव हे सामाजिक न्यायाच्या लढाईतील सर्वात मोठे योद्धे आणि हिंदुत्वविरोधी राजकारणाचे सर्वात मोठे प्रतीक आहेत.
तथापि, 2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत एनडीएने बिहारमध्ये लोकसभेच्या 40 पैकी 39 जागा जिंकल्या होत्या. पण नितीशकुमार महाआघाडीत गेल्याने 2019 च्या निवडणुकीच्या निकालांची पुनरावृत्ती करू शकणार नाही, अशी भीती त्यांच्या रणनीतीकारांना होती. 2019 च्या निवडणुकीच्या निकालाची पुनरावृत्ती 2024 च्या लोकसभा निवडणुकीत भाजप करू शकेल का ? नितीश एकत्र आल्याने भाजपचे रणनीतीकार आता त्यांच्या संभाव्यतेबद्दल आशावादी होऊ शकतात. मात्र या प्रश्नाचे खरे उत्तर जाणून घेण्यासाठी निवडणुकीचे निकाल येईपर्यंत वाट पाहावी लागणार आहे.
नितीश कुमार यांच्या जेडीयूने 2014 ची लोकसभा निवडणूक एकट्याने लढवली होती. त्यांना सुमारे 15 टक्के मते आणि दोन जागा मिळाल्या. यानंतर विधानसभा निवडणुकीत ते राजद आणि काँग्रेसच्या महाआघाडीत सामील झाले, ज्याने भाजपच्या 53 जागांच्या तुलनेत 178 जागा जिंकल्या. नितीश 2017 मध्ये महाआघाडी सोडून एनडीएमध्ये सामील झाले. 2019 च्या निवडणुकीत जेडीयूने 17 जागा लढवून 16 जागा जिंकल्या आणि भाजपने 17 जागा जिंकल्या. 2020 च्या विधानसभा निवडणुकीत जेडीयूला मोठा फटका बसला. त्याच्या जागा 42 पर्यंत कमी झाल्या. 76 जागा जिंकणाऱ्या भाजपने निवडणुकीपूर्वी दिलेल्या आश्वासनानुसार नितीशकुमार यांना मुख्यमंत्री केले. पण मतदारांमध्ये नितीश यांची कमी होत चाललेली लोकप्रियता निवडणूक निकालांवरून स्पष्ट झाली.
त्यांच्या पक्षाच्या नेत्यांनी भाजपवर रामविलास पासवान यांचा मुलगा चिराग पासवान यांना पुढे करून जेडीयूच्या विजयाची शक्यता कमी केल्याचा आरोप केला. चिराग यांच्या लोक जनशक्ती पक्षाने जेडीयूच्या विरोधात उमेदवार उभे केल्याचा त्यांचा आरोप होता. जेडीयूच्या विधानानुसार, एलजेपीने अनेक जागा जिंकल्या नसतील, परंतु त्यांच्या उमेदवारांना 32 जागांवर त्यांच्या उमेदवारांना पराभूत करण्यासाठी पुरेशी मते मिळाली.मोदींच्या नेतृत्वाखालील हिंदुत्व आणि विरोधी पक्षांचे तथाकथित सर्वसमावेशक राजकारण यांच्यातील नितीशकुमार यांच्या चळवळीचा एक चांगला प्रशासक म्हणून त्यांच्या प्रतिमेवर परिणाम झाला नसावा अशी शक्यता आहे. याशिवाय नितीशकुमार हे भ्रष्टाचार आणि घराणेशाहीच्या आरोपांपासूनही मुक्त आहेत.पण नितीश कुमारांच्या वैचारिक बांधिलकीला इकडे-तिकडे वारंवार वाटचाल केल्यामुळे निश्चितच तडा गेला आहे. नितीश यांच्या भाजपमध्ये जाण्याचा बिहारबाहेर फारसा परिणाम होणार नाही.
उत्तर प्रदेशात अखिलेश यादव यांना, बंगालमध्ये ममता बॅनर्जींची आणि राजस्थान, छत्तीसगड आणि मध्य प्रदेशात भाजपविरुद्धच्या लढतीत काँग्रेसला नितीशकुमारांची फारशी गरज भासली नाही. पण नितीशकुमार आणि त्यांच्या जेडीयूच्या नेत्यांच्या मते, नितीश कुमार हे ‘भारत’ युतीचे शिल्पकार होते. कारण त्यांनी त्यांचे समकक्ष अरविंद केजरीवाल आणि ममता बॅनर्जी तसेच अखिलेश यादव यांची भेट घेतली आणि त्यांना काँग्रेससोबतच्या या आघाडीत समाविष्ट केले. ‘भारत’ आघाडीच्या नुकत्याच झालेल्या ऑनलाइन बैठकीत माकपचे सरचिटणीस सीताराम येचुरी यांनी नितीश यांच्या नावाचा प्रस्ताव संयोजक म्हणून ठेवला होता. त्यांच्या प्रस्तावाला काँग्रेस आणि आरजेडीसह इतर पक्षांनी पाठिंबा दिला होता. मात्र नितीश यांनी ही जबाबदारी घेण्यास नकार दिला. ममता बॅनर्जी या बैठकीला हजर राहिल्या नाहीत. ‘भारत’ आघाडीत अनेक पक्षांना सामील करून घेण्याचे प्रयत्न करूनही, पक्षांतराच्या राजकारणामुळे नितीश यांना आघाडीचे निमंत्रक म्हणून स्वीकारल्या जाणाऱ्या राजकीय पक्षांचा विश्वास जिंकता आला नाही. ते विश्वासाच्या अभावाने त्रस्त होते.हे या निमित्ताने अधोरेखित होते. तर2 020 च्या निवडणुकीत RJD नेते आणि लालू प्रसाद यादव यांचे पुत्र तेजस्वी यादव यांनी 10 लाख नोकऱ्या देण्याचे आश्वासन दिले होते. त्यांचा पक्ष जातीवर आधारित जनगणनेसाठी आणि उपेक्षित समुदायांना लोकसंख्येचा वाटा देण्यासाठी दबाव आणत होता. तेजस्वी यादव यांना नोकऱ्या देण्याचे आश्वासन महाआघाडी सरकारने तरी पूर्ण केले आहे. एवढ्या मोठ्या प्रमाणावर नोकऱ्या उपलब्ध करून देण्याचे आणि वंचित घटकांसाठीचे आरक्षण तार्किकदृष्ट्या वाढवण्याचे श्रेय लालूप्रसाद यादव यांच्या राजदला जाते. ECB, OBC आणि SC-ST साठी वाढलेले आरक्षण वंचित समुदाय आणि अल्पसंख्याकांना भाजपच्या आक्रमक हिंदुत्वाविरुद्ध RJD च्या मागे एकत्र करू शकते. RJD सोबत, CPI-ML देखील आहे, ज्यांचा बिहारच्या काही भागात गरीबांमध्ये चांगला प्रभाव आहे. तेजस्वी यादव यांनी नितीश कुमार यांचे उपकर्णधार म्हणून चांगले काम केले आहे. तरुणांमध्येही त्यांनी चांगले नाव कमावले आहे. या सर्व पार्श्वभूमीवर नितीश कुमार यांच्या पक्ष बदलाचा भारत आघाडीवर काय परिणाम होईल का ?
